چهره بگشای، که از شوق بپرواز آیم
تا بود جان بتن از خود روم و، باز آیم
پر ز افغانم و خاموش چو ابریشم ساز
ناخن دادرسی کو که به آواز آیم؟!
تنم از ضعف چنان شد، که بسر منزل خویش
نبرم راه ز بیهوشی اگر باز آیم
شبنم آسا همه تن دیده گریان گردم
چون بگلگشت سراپای تو طناز آیم
لطف کردی قدمی رنجه نمودی باری
آن قدر باش که از خود روم و باز آیم
کردم آلوده بصد عیب چو واعظ خود را
تا بیاد تو ز بدگویی غماز آیم

ما ز هر عشرت دنیا بسخن ساخته ایم
بلبلانیم و، ز عالم بچمن ساخته ایم
خون خوردیم و ز ادب نام لب او نبریم
به انار دل از آن سیب ذقن ساخته ایم
کام ما نیست بجز رخصت بوسی ز لبش
ما بیک حرف، از آن میم دهن ساخته ایم
دلنشین تا شده ما را شکرین گفتارش
با دل تنگ از آن تنگ دهن ساخته ایم
ز آن جهان تافته رو، واله دنیا شده ایم
ز آن همه سرو و سمن ما به دمن ساخته ایم
غافل از یاد حق و، شاد که از اهل دلیم
ما از آن شمع فروزان، بلگن ساخته ایم
طول عمری ز جهان یافته بی حسن عمل
ما ازین چاه، ز یوسف برسن ساخته ایم
زنده در گور چه از گرد کدورت باشیم؟
ما که با مردن بی گور و کفن ساخته ایم!
از سفرهای جهان فایده ما این بود
که بآسودگی کنج وطن ساخته ایم
زینت دل غم یار است و، غم دین، واعظ
ما از آنها همه با زینت تن ساخته ایم

برکنده از حیات، باندک بهانه ایم
دندان کرم خورده کام زمانه ایم
گردیده پرده هنر ما، وجود ما
ز آن قدر ما نهفته، که خود در میانه ایم
امروز در بساط جهان، نیست خوشدلی
ما مست بزم دوش، و شراب شبانه ایم
فارغ ز هر غمم، دل پر یاد دوست کرد
ما پادشاه عالم خود زین خزانه ایم
از ما غرض دلست و، غرض از دلست دوست
دل چشم و، دوست مردم و، ما چشم خانه ایم
فارغ کسی چو خوشه ز برگ معاش نیست
تا زنده ایم، در طلب آب و دانه ایم
داریم جای بر سر زلف پریوشان
تا در گشاد کار ضعیفان چو شانه ایم

برده است از بسکه فکر آن نگار جانیم
گشته موی کاسه زانو خط پیشانیم
این رگ گردن که من از اهل دانش دیده ام
می توان برد ای فلاطون رشک بر نادانیم
در محبت بر نمی آید بلا با صبر من
بس نباشد سیلی، از بس تشنه ویرانیم
از پی تحصیل رزق ما عرق ریزد سحاب
روز و شب چون ابر، من در گریه از بی نانیم
جای بال افشانی من، عالم تجرید بود
کرده واعظ پای بند این جهان فانیم

در تنم گردید داغش دردمند استخوان
درد افتاده است در جسمم ببند استخوان
تا نیابد راه بیرون شد، ز جسمم درد او
عقده هایم کرده چون نی کوچه بند استخوان
تا عنان گیرش نگردد، لذت آسودگی
درد از جسمم برون تازد سمند استخوان
نیست جان غافلت را آگهی از مغز کار
ورنه چون موران نگشتی پای بند استخوان
در میان دردها واعظ بسی گردیده ام
درد عشق است اینکه می افتد پسند استخوان

خویش را آزاد خواهی، صید دام دوست کن
از غم عالم بخر خود را، غلام دوست کن
چون به مجلس پا گذاری، اول از روی ادب
دست رد بر سینه خود نه، سلام دوست کن
هر دو عالم را اگر زیر نگین خواهد کسی
گو برو نقش نگین دل بنام دوست کن
تخت دل را تکیه گاه شوکت یادش بساز
بر دو عالم سروری از احتشام دوست کن
تا بکام دشمنان خود را نبینی روز و شب
خویش را واعظ، ز ناکامی بکام دوست کن

بهار آمد، که جوشد ز آتش دل باز خون من
گل رعنا شود، چسبانده مشق جنون من
بشد نخل دعایم روشناس عالم بالا
تو گویی بید مجنونست، آه سرنگون من
مشو از عار در دیوان محشر منکر قتلم
که محضر دارد از دامان گلگون تو، خون من
باین کوتاه دستیهای طالع، چشم آن دارم
که گیرد دامن وصل تو، اشک لاله گون من
چسان دل از خم ابروی خونریز تو بردارم
که نتواند چکیدن از دم تیغ تو خون من؟
ز آه عاجزان ترسیده چشمم آنچنان واعظ
که میلرزم بخود، دشمن چو میگردد زبون من

چون زبان در گفتگو، بیجا ز کام آید برون
هست شمشیری که در بزم از نیام آید برون
چون بباد لنگر آن خوشخرام آید برون
ناله صبحم بجهد از سینه شام آید برون
نیست در کام خرد چون میوه نارس قبول
در تکلم از زبان حرفی که خام آید برون
در تماشایش ز رفتن باز ماند روزگار
چون بناز از کوی خود آن خوشخرام آید برون
بگذرد در بزم اگر حرف لب میگون او
باده بیتابانه از مینا بجام آید برون
نامه را چون مهر بر عنوان کنم، از شوق او
نامم از خاتم بجای عکس نام آید برون
چون بر آرم نامش از لب، دود آهم در قفاست
خواجه کی از خانه هرگز بیغلام آید برون؟!
بر شکسته بالی مرغ دل واعظ ز رحم
اشک گردد دانه و، از چشم دام آید برون

حال ما خواهی بدانی، زلف خوبان را ببین
شور خس را گر ندانی، موج توفان را ببین!
گرد راهش گو بیا و، چشم گریان را ببین
ای نسیم از کوی او برخیز و، توفان را ببین
رنجها باید کشیدن، تا دلی آید بدام
پیچ و تاب حلقه زلف پریشان را ببین
زنده دل را منع خود از فیض بخشی مشکل است
گریه بی اختیار تو بهاران را ببین
روز و شب بر گریه بی اختیارت بهر نان
خنده بی اختیار برق و باران را ببین
شد مقدم واعظ، آن کو بر قدمها سر نهاد
شاهد این حرف حالی تیر و پیکان را ببین

شوخیش را نکند گوشه نشین خانه زین
جوش این باده فزون است ز پیمانه زین
از ره چشم، بتان در دل کس جای کنند
حلقه چشم رکابست در خانه زین
دیده ها از مژه پر ساخته، پروانه شدند
شمع من رخ چو برافروخت ز کاشانه زین
راحت طالب مقصود ز رنج طلب است
منزلی نیست درین راه به از خانه زین
تا فلک خاتم و، خورشید نگین است درو
گوهری چون تو، ندیده است نگین خانه زین
همچو فتراک بخود واعظ از آن می پیچد
که چرا دیده ترا دیده بیگانه زین

گوشه یی میخواهم و، چشم بخوان دل تری
خلوتی میجویم و، فریاد زنگ از دل بری
نیست در غمخانه گیتی، پرستاری مرا
غیر آه پیش خود برپا و اشک خود سری
عشقبازان را بجز چشم سفید و، رنگ زرد
نیست در بازار سودای غمت، سیم و زری
همچو امید زیاد خویش و چون لطف کمت
بی تو درد فربهی داریم و، صبر لاغری
در نکویی گر چه نبود هیچکس از ما بتر
در بدی اما نمی بینیم از خود بهتری
گر کنی گفت و شنید مردم دنیا هوس
فکر کن اول زبان لالی و، گوش کری!
کی توان کردن گران قدر خود از باد غرور؟!
مشک را از باد در دریا نباشد لنگری!
عاشقان آسوده اند از فکر سامان معاش
هست درد عشق واعظ، درد بیدرد سری

میبرد هر دم دلم را، غمزه غارتگری
میرود هر قطره خونم، بجوی خنجری
درد خود را گر کنم قسمت، جهانی را بس است
میتواند شد شکست من، شکست لشکری
کشتی دل، چون ز دریا غمت بیرون رود؟
همچو یاد کوه تمکین تو، دارد لنگری؟!
بسکه لبریزم ز یاد غمزه خونریز او
هر رگی گردیده بر جسم ضعیفم نشتری
خویش را برداشت از خاک مذلت روز حشر
هرکه در راه خدا بگرفت دست دیگری
غم چنان بر کشور هستی هجوم آورده است
هرکه در راه خدا بگرفت دست دیگری
غم چنان بر کشور هستی هجوم آورده است
کز دلم تنها توانی دید عرض لشکری
درد اگر باشد کسی را، پادشاهی گو مباش
واعظ از حق نان خشکی خواهد و، چشم تری!

چنان در بند غم باید بخود بالیدن ای قمری
که چون نی هر دمت طوقی فتد در گردن ای قمری
زبان بسته یی داریم و، درد ناله مشتاقی
دمی از جانب ما میتوان نالیدن ای قمری
مرا طوقیست در گردن، ز سرو نازک اندامی
که در بند غمش از خویش نتوان رفتن ای قمری
به کیش اهل غیرت، عشق نتوان باخت با سروی
که بر گرد سر او میتوان گردیدن ای قمری
سهی سرویست واعظ را، که چون سوی چمن آید
کشد سر و تو از بهر تماشا، گردن ای قمری

بر من کند از بس غم عشق تو گرانی
بیرون فتد از خاطرم اسرار نهانی
ایام چنان برده تواناییم از دست
کز ضعف فتاده است سرشکم ز روانی
چون تیر از این خانه مهیای سفر باش
آورد ز پیری چو قدت رو بکمانی
صد حیف که ما پیر جهاندیده نبودیم
روزی که رسیدیم بایام جوانی
احوال ترا دوست چو به از همه داند
واعظ تو هم احوال خود آن به که ندانی!

عشق نبود جز بلا با صبر بی اندازه یی
با حیات جاودان هر لحظه مرگ تازه یی
بس بود ما را فشار تنگنای روزگار
دفتر ما را نباشد حاجت شیرازه یی
ز استخوانم، خیزد آواز شکستی هر نفس
از غمت افتاده در هر کوچه یی آوازه یی
از تواضع شاخ گل را عقده ها از دل گشود
نی فتاد از سرکشی هر دم ببند تازه یی!
افگند صبح اجل شاید دلت را در خمار
در پریشانی کشد این گل مگر خمیازه یی
بسکه با صحرا دل آواره ام خو کرده است
واعظ از حالم نمیآید، به شهر آوازه یی

شور عشق است بر سر من زار
یا طبیبی است بر سر بیمار؟!
گل داغست بر سر مجنون
یا پلنگی بقله کهسار
پیچ و تاب است در دل ویران
یا به سر گنج یاد حق را مار
هست زنجیر، یا که غیرت عشق
همه را کرده حلقه جز غم یار
بر سر عاشق آتش عشق است
یا طبق های نور گشته نثار؟!
دود آه است از دل عارف
یا که ابری بروی دریا بار؟!
تار اشک است، یا ز دیده دل
نگه حسرت از پی دلدار؟!
راز عشق است، یا که یوسف حسن
میکند جلوه بر سر بازار؟!
نیست سودا که بهر خود سازیست
بر سر سعی عاشقان سر کار
چیست خودسازی تو؟ ویرانی!
بشکن تا درست گردد کار!
در خرابی است بس که آبادی
میتوان گفت سیل را معمار!
جان من، تن به سیل گریه بده
چشم من، کم مباش ز ابر بهار!
شورش عشق، گریه پر خواهد
این نمک آب میبرد بسیار!
نه کمره چهره بایدت زرین
نه قبا، اشک بایدت گلنار!
رگ و پی درگرفته ز آتش عشق
بر تنت به ز جامه زر تار
آتش بی علاقگی بر سر
خوشتر است از علاقه دستار
زینت جسم، جان و دل باشد
زینت جان و دل، غم دلدار!
تاکی از شانه؟ جسم سازی چو موی!
چند از سرمه؟ چشم کن خونبار!
هست پهنای سینه، کو دل تنگ؟
هست طرف کلاه، کو سر یار؟!
پا نسازد بکفش در ره عشق
سر نگیرد کلاه با این کار
جامه بر تن درد حباب صفت
هر که دارد هوای آن دلدار
عاشقان در قبا نمی گنجند
پردگی نیستند این اسرار
پای ننهاده راز عشق بدل
سر بر آورده است از بازار!
عشق را دشمنی است همچو هوس
اهل دل را ز پاس خود ناچار
بیغمی رخنه تا در او نکند
لاله بر داغ دل کشیده حصار
دست اگر باشدت تهی، چه غمست
دل چو پر باشد از غم دلدار؟!
هیچ از نعمت جهان کم نیست
عاشقان را ز دولت غم یار
رخشان در هوای او همه زر
دلشان از جفای او همه زار
حقه دل، تمام لعل خوشاب
مخزن دیده، پر در شهسوار
در دل افتاده درد بر سر درد
بر سر افتاده کار بر سر کار
نه چنان پر ز داغ کیسه دل
که بود جای درهم و دینار!
آگهان را نظر بدنیا نیست
خواب دیدن نیاید از بیدار!
چیست دنیای شوم، جز رفتن؟
مخور از وی فریب آمد کار!
جای آرام نیست، این بر و بوم
گل از آن رو نشسته بر سر خار!
سیل گیر حوادث است این دشت
زده زآن، لاله خیمه بر کهسار
صر صر فتنه بس که پر زور است
کرده فانوس خود ز سنگ، شرار
کرده دزدیده ساز برگ نشاط
تاک را میکشند از آن بردار
سربلندیش نخل بی ثمری است
ارجمندیش گلبنی همه خار
از برای شکستگان جهان
خواری از عزت است به صد بار
هیچ پشتی چو خاکساری نیست
هستی صورت است از دیوار
جان من، تن بخاکساری ده
که بخاک است عاقبت سروکار
عمر من سرکشی بنه از سر
که ز پایت در آرد این غدار
بگذر از وی که بر نمی خیزد
غیر گند دماغ ازین مردار
مسپر غیر راه همواری
که رهت هست سخت ناهموار
زندگی را بخویش آسان کن
که ره مرگ هست بس دشوار
هست صعب آنچنان گریوه مرگ
که در آن شد پیام سام سوار
کنده گور ترا شغاد اجل
دعوی رستمی مکن زنهار!
رستم آنگاه میتوانی شد
که بر آری ز دیو نفس دمار
چون کنی رستمی، که زال زری؟
پیر یعنی ز غصه دینار!
رستمی، این چنین نمی باشد
که کند هر زمان غمیت شکار!
گه فتد خاطرت ببند قبا
گه زند بر سرت غم دستار!
گه کنی بهر نان، چو آب خروش
گه دوی همچو شعله بر سر خار!
گه کشد شوق منصبت بمیان
گه برد موج نکبتت بکنار
گه دلت را براه دور أمل
غم اسب و شتر کشد بقطار
در دماغت گه از غم شتران
کرده فکر جل و جهاز مهار
بهر یک عمر این همه مردن؟
بهر این راحت این همه آزار؟!
بهر یک جسم خاکی این همه رنج؟
بهر ویرانی این همه پیکار؟!
چکند یک تن و هزار تعب؟!
چکند؟ یک خر و هزاران بار؟!
چکند؟ یک دل و دوصد تشویش؟!
چکند؟ یک گل و هزاران خار؟!
چه دل؟ اسفندیار رویین تن
که ندارد در او اثر گفتار!
سخت از آن گشته دل، که با سگ نفس
کرده یی نرم شانگی بسیار
چون بمنزل رسی؟ که در ره دین
توسن نفس بر تو گشته سوار!
گوی چوگان عشق کن سر نفس
تا بری گوی دولت از مضمار
عشق میدان کار زار خود است
مکن از خود فروشیش بازار
زیر کن نفس را در این میدان
نه بزر، یا بزور، با دل زار!
بهر این کار زار، دل باید
که دل است این مصاف را سردار
نه همین دل، که درد باید درد!
نه همین حرف، کار باید کار!!
چاره جویی؟ چو درد چاره کجاست؟!
یار خواهی؟ چو غم نباشد یار!
غم چو داری، دگر چه غم داری؟
غم دین، لیک نی غم دینار!
دین، ولی دین «جعفر صادق »!
قرة العین سید اخیار!
آنکه از وی قوی است، دین را پشت
هم از او گرم، شرع را بازار
ملک دل را بیاد اوست معاش
چرخ دین را به مهر اوست مدار
ز آسمان است رتبتش را ننگ
وز جهان است همتش را عار
راه حق راست دانشش رهبر
روی دین راست رایش آینه وار
نطق او آب علم را میرآب
علم او کاخ شرع را معمار
خلق را از شباهت سخنش
شد بگوش آشنا در شهوار
غوطه چون بید در نبات زند
چون حدیثش قلم کند تکرار
حرف علمش چو در میان آید
میکشد بحر خویش را بکنار
کشد از شرم رای انور او
برخ آیینه پرده از زنگار
پیش مرآت رایش از دل خصم
بی نفس میدود بلب اقرار
دیده تا گل گشاد جبهه او،
خنده ها میزند بصبح بهار
غنچه گردد ز شرم او گل، صبح
گر کند سایه بر سر شب تار
بر سر جا، بدرگهش دایم
روز و شب راست در میانه نقار
پیش او، تا زیاد خود نرود
خویش را صبح میکند تکرار!
داده از حیرت رخش همه روز
نور خورشید پشت بر دیوار!
تا کند مشق مدح او دوران
کرده چسبانده ها ز لیل و نهار!
بر سر صبح صادق، از نامش
طبق نور کرده مهر نثار!
لنگر یاد کوه تمکینش
عصر را باز دارد از رفتار!
بس که در پیش قدر اوست خفیف
میزند کبک خنده بر کهسار!
کوه را سایه گر بسر فگند
سنگ گردد عرق فشان ز شرار!
نیست دور از ضعیف پروریش
تکیه بر کاه اگر کند دیوار
بالد از نام او سلیمانی
تاکه بر خویش بگسلد زنار
پیش گلزار خلق او از شرم
عرق فیض میچکد ز بهار
خورده آب از ریاض نسبت او
ز آن گل جعفری ندارد خار
با گل آتشی نمی جوشد
نکهت از ربط خلق او بسیار
نکهت از آشنایی خلقش
با گل آتشی نگردد یار
پیشش، از نام خود ز بس خجل است
عرق فتنه نیست دور از کار
گر شود رنجه پای راهروی
رنگ بازد ز بیم او گل خار
خصم در کین او دو دل گردد
گر کند یاد تیغ او یکبار
گر دهندش بتیغ او نسبت
چاک افتد بشعله چون منقار
هر که در دعا وسیله نه اوست
باشد از زاریش خدا بیزار
نشود گفت از هزار یکی
گویم ار فضل او یکی ز هزار!
عدد از همرهی فرو ماند
راه مدحش چو سرکند گفتار!
نیست حد تو ای زبان این حرف
نیست کار تو ای قلم این کار
تو، چه با این شکستگی واعظ
کرده یی عزم این ره دشوار؟!
در طریق عمیق مدحت اوست
پای فکر سخنوران افگار
سر ورا، قدر تست ز آن برتر
که بود چون منش مدیح نگار
از مدیحت چه آورم بزبان
بجز این، کآورم بعجز اقرار؟!
مقصد من تلاش مدحت تست
ورنه مدحت نیاید از من زار
صله میخواهم از تو، اینکه ز لطف
کنیم از سگان خویش شمار
بر درم رخ نهد فلک صدره
گر نهم روی بر درت یکبار
پیش حق جای خویش بگشایم
دهیم جا، اگر در آن دربار
عارم از پادشاهی است اگر
مدحتت را ز من نباشد عار
قبله گاها گذشته ز آن جرمم
که برآید ز عهده استغفار
روز بر من ز نامه سیهم
همچو شب بسکه گشته تیره و تار
گر نه مهر تو در میان باشد
روی بخشش نبیندم کردار
تا نیفتد به پیش آب رخت
بر در حق دعا نیابد بار
بارالها بآبروی شهی
کوست آب رخ صغار و کبار
که بخواب اجل نرفته، ز لطف
بکن از خواب جمله را بیدار
از دو عالم معاصیم بگذر
در دو عالم حوائجم بگزار

کاهید ز عشق تو تن و جان ما را
آمد شد ناله گشت سوهان ما را
دور از گل رخسار تو گویی تن زار
خاریست فتاده در گریبان ما را

در رسته عاشقی،که نفعش ضرر است
جنسش نه متاع و، نقدنی سیم و زر است
جنسش، نظر عنایت حضرت دوست
نقدش، زر سرخ لخت های جگر است!

آتش اگرت ز عشق در سر باشد
کسی زیر سر تو بالش پر باشد؟
عیب است که با دعوی پرداختگی
چون آینه ات خانه مصور باشد

مو، جوهر تیغ ابروی دلجویش
مژگان، پر تیر غمزه جادویش
در صید دل، آن خال سیه بر رویش
سنگی ز کمان گروهه ابرویش